Danh nhân lịch sử Việt Nam Phan Huy Chú

Ông lớn lên ở một làng quê của xã Thu Hoạch, thuôc huyện Thiên Lộc, phủ Đức Quan, trấn Nghệ An, nay thuộc đất Hà Tĩnh. Ông được cha mẹ nuôi dạy chu đáo, lại được theo cậu ruột là Ngô Nhì Nhậm học chữ nên nổi tiếng là người hay chữ ở miền phủ Quốc tỉnh Sơn. Ông đỗ Tú tài trong hai lần thi Hương năm 1807 và 1819, nên tục gọi ông là "kép Thầy". Kể từ đó ông cũng thôi việc thi cử và chuyên tâm vào công việc nghiên cứu và trước tác.

Năm 1821, vua Minh Mạng nghe tiếng Phan Huy Chú là người có tài nên triệu ông vào kinh đô Huế, bổ nhiệm ông làm chức Biên tu trường Quốc tử Giám tại Huế. Trong năm này, ông đã dâng lên vua Minh mạng bộ sách "Lịch triều hiến chương loại chí" do chính ông biên soạn từ khi còn đi học và đã hoàn thành vào năm 1809, ông đã được vua khen thưởng.

Năm 1825, Phan Huy Chú được vua Minh Mạng thăng chức làm Phó sứ sang Trung Quốc. Khi về nước, ông được cử làm Phủ thừa phù Thừa Thiên, sau đó thăng lên chức Hiệp Trấn Quảng Nam. không lâu sau ông lại bị giáng chức vì phạm lỗi, được điều động về Huế giữ chức Thị độc tại Viện hàn lâm. Năm 1831, ông được Vua sung làm Phó sứ sang nhà Thanh. Nhưng sau khi về nước, cả đoàn sứ bộ đều bị giáng chức vì tội "lộng quyền". Năm 1832, ông được cử làm Phục dịch trong phái bộ sang xứ Batavia (Giang Lưu Ba, Indonesia) để lập công chuộc tội. Năm 1834, ông được cử làm Tư vụ bộ Công. Nhưng vì chán chốn quan trường nên ông đã cáo bệnh xin về quê nghỉ dưỡng. Ở quê, ông hành nghề dạy học và soạn sách cho tới khi qua đời.

Ngày 27/4/1840, Phan Huy Chú qua đời ở tuổi 58. Phần mộ của ông được lập tại thôn Mai Trai, thuộc xã Vạn Thắng, huyện Ba Vì, Hà Nội. Phần mộ của ông đã được tu sửa lại 2 lần, lần cuối vào năm 2012, và đã được cấp chứng nhận di tích lịch sử cấp quốc gia băm 2014.

Một số tác phẩm chính:

• Lịch triều hiến chương loại chí
• Mai Phong du Tây thành dã lục
• Hoa thiều ngâm lục (tập thơ đi sứ sang Trung Quốc)
• Hoa trình tục ngâm
• Hoàng Việt dư địa chí
• Hải trình chí lược - tên khác là Dương trình ký kiến"
• Lịch đại điển yếu thông luận

Có thông tin cho rằng Tổng thư ký Liên hiệp quốc- ông Ban Ki-Moon là hậu duệ của Phan Huy Chú. Trong một dịp ông Ban Ki-moon đến Việt Nam và đến thắp hương tại nhà thờ dòng họ Phan Huy Chú. Tuy nhiên, trong lưu bút của Ban Ki-moon có ghi rằng, ông nhận mình là người mang họ Phan, nhưng không nói chính xác mình có thuộc họ Phan Huy hay không.