Hoàng Đế Việt Nam Lê Đại Hành

Thời niên thiếu, ông làm quan cho nhà Đinh dưới thời Đinh Bộ Lĩnh, đến chức "Thập đạo tướng quân". Năm 979, viên quan Đỗ Thích giết vua Đinh Bộ Lĩnh và người con Đinh Liễn, kho đó người con thứ tên Đinh Toàn nối ngôi lúc 6 tuổi còn quá nhỏ để đảm nhiệm trong trách, Lê Hoàn chính là Nhiếp chính, xưng là Phó vương, nắm đại quyền triều đình. Nhân luc triều đình đang khó khăn, nước Tống phát binh xâm lược Đại Cồ Việt. Trước tình thế nguy kịnh đó, Phó tướng Đại tướng quân Phạm Cự Lạng đem binh sĩ vào cung làm binh biến, ép Thái hậu nhà Đinh là Dương Thái hậu trao Long cổn cho Lê Phó vương.

Ông tự mình đứng ra làm tướng, chém tướng Tống là Hầu Nhân Bảo, bắt sống tướng Quách Quân Biện, Triệu Phụng Huân đem về Hoa Lư, khiến cho Đại Cồ Việt yên bình, Bắc Nam hòa nhập. Lê Hoàn cai trị Đại Cồ Việt chú trong với việc phát triển nông nghiệp và đánh bại Chiêm Thành, đánh dẹp các tộc người ở biên giới, khiến họ phải quy phục đầu hàng triều đình. Sách Đại Việt sử ký toàn thư viết rằng: "Vua trừ nội gian mà lấy được nước, đuổi giặc ngoài để yên dân, trong nước thanh bình, Bắc Nam vô sự. Tiếc rằng không sớm chọn con nối, khiến cho con cái tranh nhau bên trong, dẫn đến mất ngôi". Chính là sự việc đáng buồn nhất trong thờ của ông Lê hoàn.

Khi trưởng thành, Lê Hoàn theo giúp Nam Việt vương Đinh Liễn, tính tình rộng lượng, có chí lớn. Sứ quân Đinh Bộ Lĩnh khen là người trí đức song toàn, chắc thế nào cũng làm được việc, bèn giao cho cai quản 1 nghìn quân sĩ.

Vào những năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi, tức vua Đinh Tiên Hoàng, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt. Năm 971, Đinh Tiên Hoàng bắt đầu quy định cấp bậc văn võ, tăng đạo. Đinh Đế lấy Nguyễn Bặc làm Định quốc công, Lưu cơ làm Đô hộ phủ Sĩ sư, Lê Hoàn làm Thập đạo tướng quân, Tăng thống Ngô Chân Lưu được ban hiệu là Khuông Việt đại sư, Trương Ma Ni làm Tăng lục, Đạo sĩ Đặng Huyền Quang được trao chức Sùng chân uy nghi.

khoảng tháng 10 năm 979, Chi hậu nội nhân Đỗ Thích giết hại Đinh Tiên Hoàng và Nam Việt Vương Đinh Liễn ở sân cung, lúc đó triều đình rối ren. Định quốc công Nguyễn Bặc, Ngoại giáp Đinh Điền, cùng Lê Hoàn rước Vệ Vương Đinh Toàn lên ngôi Hoàng đế và tôn mẹ Đinh Toàn là Dương Thị làm Hoàng thái hậu. Vệ Vương Đinh Toàn lên ngôi khi mới 6 tuổi; Lê Hoàn làm nhiếp chính đảm đương việc nước, xưng là Phó Vương. Định quốc công Nguyễn Bặc, ngoại giáp Đinh Điền, Phạm Hạp nghi ngờ Hoàn sẽ làm điều bất lợi cho vua nhỏ, bèn dấy binh, chia hai đường thủy bộ, muốn tiến về kinh đô rồi hãm hại Lê Hoàn.

Năm 980, Tri châu Ung của nhà Tống là Thái thường bác sĩ Hầu Nhân Bảo bày âm mưu đen tối dâng thư khuyên hoàng đế Tống Thái Tông nên lựa thời cơ nước Nam rối ren, vua còn nhỏ, đem quân chinh phạt. Vua Tống nghe theo.

Tháng 7 năm 980, nhà Tống đươc nước lợi dụng Đại Cồ Việt đang rối ren, liền họp quân cả bốn hướng, hẹn ngày cùng sang chinh phạt nước Nam.

Ngay lập tức khi nhận được tin quân Tống chuẩn bị xâm lược, Thái hậu sai Lê Hoàn chọn dũng sĩ đi chiến đấu giư nước, lấy người Nam Sách Giang là Phạm Cự Lạng làm đại tướng quân. Khi triều đình đang bàn kế sách xuất quân, Phạm Cự Lạng cùng các tướng quân khác đều mặc áo trận đi thẳng vào Nội phủ, nói với mọi người: "Thưởng người có công, giết kẻ trái lệnh là phép sáng để thi hành việc quân. Nay chúa thượng còn trẻ thơ, chúng ta dẫu hết sức liều chết để chặn giặc ngoài, may có chút công lao, thì có ai biết cho? Chi bằng trước hãy tôn lập ông Thập đạo làm Thiên tử, sau đó sẽ xuất quân thì hơn". Quân sĩ đều hô vạn tuế.

Thái hậu thấy mọi người vui lòng quy phục bèn sai lấy áo long cổn khoác lên người Lê Hoàn, mời lên ngôi Hoàng đế, đổi niên hiệu là Thiên Phúc năm đầu (980), giáng phong Đinh Toàn làm Vệ vương. Lê Hoàn còn truy phong cha làm Trường Hưng vương và mẹ họ Đặng làm Hoàng thái hậu.